Raportet e këtij viti të Komisionit Evropian për vendet e Ballkanit Perëndimor vunë në dukje disa mangësi dhe rekomandime të reja në lidhje me luftën kundër korrupsionit, por gjithashtu theksuan nevojën për zgjidhjen e çështjeve të vjetra.
“Një nivel përgatitjeje” dhe “përparim i kufizuar” ishin arritjet maksimale. Nga ana tjetër, disa vende janë ende të ngecur në fazat e hershme në luftën kundër korrupsionit.
Megjithatë, çdo vend i Ballkanit Perëndimor po përballet me të njëjtën çështje sipas raporteve të Komisionit Evropian – korrupsioni i nivelit të lartë, me mungesën e bindjeve që është problemi kryesor.
Sa i përket vendeve specifike në raundin e fundit të raporteve, Bosnja dhe Hercegovina dhe Kosova renditen më keq, duke qenë ende në fazën fillestare të luftës kundër korrupsionit.
Shqipëria, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Serbia, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut po qëndrojnë pak më mirë, me “një nivel përgatitjeje” në këtë fushë.
Kur bëhet fjalë për Serbinë, miratimi i strategjisë kombëtare kundër korrupsionit është një nga shtyllat kryesore të arritjeve në luftën kundër korrupsionit të nivelit të lartë. Kjo deklaratë është vënë në dukje shumë herë, jo vetëm nga institucionet e BE-së, por edhe nga raportet përkatëse të GRECO-s.
Rekomandimet për Bosnje dhe Hercegovinën, Kosovën dhe Serbinë përfshijnë nevojën për miratimin ose forcimin e strategjive të tyre kundër korrupsionit. Vendet e tjera tashmë e kanë përmbushur këtë parakusht.
A ka ndonjë përparim nga viti 2016?
Në të gjitha raportet e Komisionit Evropian nga viti 2016 deri në atë të këtij tetori, organi ekzekutiv i BE-së po vë në dukje rëndësinë e hetimit dhe ndjekjes penale të rasteve të korrupsionit të nivelit të lartë. Kjo nuk do të thotë se vendet e Ballkanit Perëndimor janë imune ndaj korrupsionit të nivelit të ulët ose se e kanë çrrënjosur atë, por përkundrazi se rëndësia e përballjes me sukses të korrupsionit të nivelit të lartë forcon institucionet demokratike dhe rikthen besimin në sistem.
Sipas raporteve të KE-së, gjatë viteve, reagimi i drejtësisë shqiptare kundër korrupsionit të nivelit të lartë solli disa rezultate. Megjithatë, raportet e vitit 2020 dhe 2021 deklaruan se dënimi përfundimtar në rastet që përfshijnë zyrtarë të nivelit të lartë mbetet i kufizuar. E njëjta gjë është edhe me raportin e fundit: rritja e numrit të dënimeve përfundimtare të zyrtarëve të nivelit të lartë mbetet një prioritet i rëndësishëm për të trajtuar më tej kulturën e mosndëshkimit.
Nga ana tjetër, Bosnja dhe Hercegovina po përballet me korrupsion në të gjitha nivelet, dhe korrupsioni duke përfshirë zyrtarët e nivelit të lartë as që është përmendur në mënyrë eksplicite në rekomandimet në raportet nga viti 2016 deri në vitin 2019. Në raportet e mëposhtme, Komisioni Evropian deklaroi se “për shkak të joefikasiteti operacional dhe ndërhyrja politike, historia në parandalimin dhe shtypjen e korrupsionit të nivelit të lartë mbetet shumë e kufizuar”. Ky vend po ballafaqohet edhe me mungesë harmonizimi të legjislacionit në të gjithë vendin dhe me bashkëpunim dhe koordinim të dobët institucional, gjë që vihet në pah si një nga problemet e luftës kundër korrupsionit.
Në vitin 2016 Kosova u lavdërua për disa suksese në zgjidhjen e rasteve të korrupsionit të nivelit të lartë. Prej atëherë, deri në vitin 2022, të gjitha raportet përmendin të njëjtat çështje: mungesën e kapaciteteve njerëzore në institucionet kompetente, si dhe mungesën e vullnetit të fortë politik, për të trajtuar efektivisht korrupsionin.
Gjatë viteve, Mali i Zi ka bërë disa përparime, por numri i dënimeve përfundimtare të zyrtarëve të korruptuar të nivelit të lartë mbetet ende i kufizuar. Sipas raporteve, ende mungon vullneti i fortë politik dhe përgjigja e fuqishme e drejtësisë. Nga ana tjetër, për shkak të disa përparimeve të mëparshme, në raportin e vitit 2021 as që përmendet korrupsioni i lartë, gjë që nuk është rasti me raportin e fundit.
Sipas raporteve, Maqedonia e Veriut ishte më e suksesshmja nga të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Në vitin 2016 kapaciteti për të trajtuar në mënyrë efektive korrupsionin, veçanërisht në rastet e nivelit të lartë, ishte nën “prioritetet e reformës urgjente”. Raportet e mëposhtme theksuan se “është bërë progres i mirë përmes konsolidimit të mëtejshëm të historisë në hetimin, ndjekjen penale dhe dënimin e zyrtarëve të nivelit të lartë dhe duke bërë ndryshime në legjislacion”, duke shtuar se “Prokurori Publik Special e ka konfirmuar rolin e tij udhëheqës”.
Nga ana tjetër, Serbia nuk ka bërë ndonjë përparim të rëndësishëm në luftimin e korrupsionit të lartë në praktikë. Janë bërë disa përmirësime të kuadrit ligjor nga raportet e mëparshme, si forcimi i Agjencisë Kundër Korrupsionit, por Strategjia Kombëtare Kundër Korrupsionit ende mungon. Përmirësimi i historikut të hetimeve, aktakuzave dhe dënimeve përfundimtare në rastet e korrupsionit të nivelit të lartë janë rekomandime të vazhdueshme. Raporti i Komisionit Evropian 2022 për herë të parë përmendi me emër raste të veçanta të korrupsionit të nivelit të lartë – përkatësisht skandalin me fabrikën e municionit Krušik nga viti 2019.
