Burimet e rinovueshme të energjisë (BRE) me një peshë prej 38 për qind në Bashkimin Evropian janë bërë burimi kryesor i energjisë elektrike në vitin 2020.
Ishte viti i parë kur ajo kapërceu pjesën e lëndëve djegëse fosile (thëngjill, gaz, naftë).
Një vit më vonë, prodhimi i energjisë elektrike nga burimet e rinovueshme u rrit me pesë për qind shtesë, me dijeninë se në të njëjtën kohë u rrit edhe konsumi bruto i energjisë elektrike.
Të dhënat e Eurostat tregojnë se më shumë se dy të tretat e prodhimit total të energjisë elektrike nga burimet e rinovueshme i referohen termocentraleve me erë – 37 përqind dhe hidrocentraleve – 32 përqind.
Pjesa e tretë e mbetur ishte “mbushur” nga termocentrale diellore (15 përqind), termocentrale të ngurta biokarburantesh (shtatë përqind) dhe burime të tjera të rinovueshme të energjisë (tetë përqind).
Rritjen më të madhe e shënojnë termocentralet fotovoltaike diellore me një rritje vjetore prej shtatë për qind.
Austria (76.2 përqind), e ndjekur nga Suedia (75.7 përqind), ka peshën më të madhe të burimeve të rinovueshme në prodhimin e energjisë elektrike.
Në vitin 2021, Kroacia ishte 53.47 për qind, ndërsa më së paku përdorën në Maltë, e ndjekur nga Hungaria, Luksemburgu, Republika Çeke dhe Qipro.
Legjislacioni i integruar në Kroaci
Kroacia, si anëtare e Unionit, ka legjislacion të integruar. Në vitin 2022, pesha e termocentraleve diellore ishte 12,5 për qind, hidrocentraleve 28,39 për qind dhe energjisë së erës rreth 3,5 për qind.
Të dhënat gjithëpërfshirëse evropiane për vitin 2022 janë duke u përpunuar.
Ato do të “rëndohen” nga periudha e krizës për shkak të luftës në Ukrainë, por raportet tremujore bëjnë të ditur se situata do të jetë vetëm më e favorshme për përdorimin e burimeve të rinovueshme.
Në të njëjtën kohë, rajoni i Ballkanit Perëndimor i bashkohet garës në atë fushë, duke mos lënë pas dore furnizimin tradicional me lëndë djegëse fosile nga miniera dhe termocentrale të shumta.
“Fuqia totale e instaluar e objekteve të prodhimit në Bosnjë dhe Hercegovinë është 4 mijë e 608 MW, nga të cilat 2 mijë e 76 MW në hidrocentralet më të mëdha, 2 mijë e 65 MW në termocentralet dhe 134,6 MW në termocentralet më të mëdha me erë. Fuqia e instaluar e hidrocentraleve të vogla impiantet është 180.18 MW, termocentralet diellore 56.51 MW, termocentralet e biogazit dhe biomasës 2.11 MW, termocentralet e vogla me erë 0.40 MW, ndërsa 92.85 MW janë instaluar në termocentralet industriale”, sipas autoriteteve boshnjake.
Kjo do të thotë se pesha e burimeve të rinovueshme është 42,3 për qind e prodhimit të përgjithshëm të energjisë elektrike për vitin 2021.
Ata nxjerrin në pah faktin se me rritjen totale të prodhimit të energjisë elektrike me mbi 10 për qind, prodhimi në hidrocentrale u rrit me 47,6 për qind, ndërsa prodhimi në termocentralet është ulur me gjashtë për qind.
Një peshë të konsiderueshme zënë hidrocentralet e mëdha. Prodhimi u rrit gjithashtu në termocentralet me erë, hidrocentralet e vegjël, termocentralet diellore dhe biokarburantet.
Megjithatë, e gjithë kjo është e papërfillshme për shkak të pjesëmarrjes në prodhimin e përgjithshëm të energjisë elektrike prej më pak se një për qind.
Ligjet e paharmonizuara në Bosnjë dhe Hercegovinë
Ndërkohë sidomos vitin e fundit po punohet për ndërtimin dhe lidhjen me rrjetin e parqeve me erë dhe vendosjen e paneleve diellore.
Në të njëjtën kohë, organet shtetërore janë ende duke punuar në harmonizimin e kornizës ligjore me detyrimet e marra nga kontrata me Këshillin Ministror të Komunitetit Evropian të Energjisë.
Subjektet kanë nxjerrë ose po nxjerrin ligje që në mënyrë të ngjashme do t’i prezantojnë qytetarët në treg si prodhues dhe konsumatorë të energjisë elektrike – blerës, por jo në mënyrë identike dhe plotësisht.
“Në Federatën e Bosnjës dhe Hercegovinës, fuqia e instaluar e një termocentrali të konsumatorit, në rastin e aplikimit të skemave të matjes neto ose të llogaritjes neto të furnizimit, nuk mund të jetë më e madhe se fuqia e miratuar e lidhjes së objektit të konsumatorit fundor (që do të thotë se objektet prej 100 kW ose 200 kW mund të përdoren gjithashtu nëse kanë një fuqi kyçjeje të miratuar). Projektligji për Burimet e Rinovueshme të Energjisë dhe Kogjenerimin Efiçent (OIEiEK) i Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës, parashikohet bashkëfinancimi i ndërtimit të objekteve për konsumatorë.nga kategoria e ekonomive familjare përmes Programit që do të zbatohej nga Operatori OIEiEK. janë planifikuar edhe mjete për këtë lloj objekti, në masën së paku dy për qind të tarifës stimuluese (tarifa e paguar me faturat e energjisë elektrike)”, saktësojnë nga Ministria e Tregtisë së Jashtme dhe Ekonomisë të BiH.
Në Serbi, në vitin 2020, potenciali i termocentraleve të erës arriti një të dhjetën e prodhimit të energjisë nga potenciali hidro.
Një vit më parë, sipas të dhënave të Institutit të Statistikave të Republikës, pesha e qymyrit ishte 66,22 për qind, e druve të zjarrit 11,39 për qind, e naftës bruto 9,03 për qind, burimet ekologjikisht të pastra si energjia nga hidrocentralet kishin një peshë prej 8,51 për qind, energjia e erës 0,75 për qind, dhe energjia diellore fotovoltaike vetëm 0,01 për qind.
Të dhënat e fundit paraprake tregojnë se pjesëmarrja e paneleve të erës dhe diellore ka kaluar 22 për qind të prodhimit total të energjisë elektrike.
Ministria e Minierave dhe Energjisë atje publikoi Projekt-amandamentet e Ligjit për Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë nga viti 2021, i cili, sipas shpjegimit të Ministrisë, “është treguar shumë i butë, sepse pas miratimit të tij, Rrjeti Elektrik i Serbisë (EMS) ka marrë kërkesat për lidhjen e një termocentrali të ri diellor dhe të erës me një kapacitet total prej rreth 14 mijë MW, që është rreth 6 mijë MW më shumë se e gjithë fuqia e instaluar e të gjithë termocentraleve aktuale në Serbi”.
Mali i Zi është mbajtësi i rekordeve
Pavarësisht nevojave për konsum, një vend në rajon mban rekordin për prodhimin e energjisë nga burimet e rinovueshme. Bëhet fjalë për Malin e Zi, i cili e cilëson veten si një vend ekologjik.
Ky epitet i mundëson asaj të ketë potencial të madh hidro dhe termocentrale si Peruçica dhe Piva. Në të njëjtën kohë, ato kanë konsum relativisht të ulët, kështu që mund të eksportojnë energji miqësore me mjedisin.
Pesha e burimeve të rinovueshme ishte ende 54 për qind në vitin 2020.
Hidrocentralet e mëdhenj, megjithë vitin e pafavorshëm hidrologjik, ende kanë një pozicion dominues dhe kanë arritur 76.5 për qind të peshës në burimet e rinovueshme të energjisë.
Termocentralet me erë arritën një peshë prej 17.6 për qind.
Një rritje e madhe në përqindje prej gati 250 për qind është shënuar në instalimin e paneleve diellore, por gjithsesi është një përqindje e papërfillshme në peshën e prodhimit total të energjisë.
Tashmë një vit më vonë, të dhënat e Agjencisë Rregullatore për Energjinë dhe Veprimtaritë e Rregulluara Komunale të Malit të Zi për vitin 2021 publikojnë të dhëna për pjesëmarrjen e burimeve të rinovueshme prej 63.55 për qind.
Megjithatë, ende nuk është thyer rekordi i vitit 2013, kur pa termocentrale me erë dhe diell, pjesëmarrja e BRE-ve ishte 65.58 për qind.
“Hidrocentralet e mëdha kanë një rol dominues në përzierjen energjetike të energjisë elektrike të prodhuar në Mal të Zi në vitin 2021, me një peshë prej 50 për qind. Pas hidrocentraleve të mëdha, peshën më të madhe në përzierjen energjetike në vitin 2021 e zë termocentrali Pljevlja. në 36 për qind Në vitet e kaluara një peshë të konsiderueshme zënë termocentralet me erë, të cilat në vitin 2021 do të marrin pjesë me nëntë për qind, ndërsa pjesa e burimeve të shpërndara është pesë për qind”, thuhet në analizën e rregullatorit të përmendur malazez.
Dekarbonizimi i sektorit të energjisë në fokus
Pavarësisht se disa nga vendet e përmendura në rajon janë importues (Serbia dhe Kroacia) dhe disa janë eksportues të energjisë elektrike (Bosnja dhe Hercegovina dhe Mali i Zi), të gjitha vendet kanë shprehur synime të qarta për të rritur vëllimin e prodhimit nga burimet e rinovueshme të energjisë, e cila është në përputhje me direktivat e nënshkruara dhe detyrimet e marra nga Komuniteti Evropian i Energjisë.
Fati i “energjisë së pistë” dhe konsumit të saj përtej kufijve të çdo vendi mbetet një pyetje e hapur.
“Duke vënë në fokus të punës sonë dekarbonizimin e sektorit të energjisë, Ministria është duke punuar në mënyrë aktive në disa aktivitete, ndër të cilat më kryesorja është përgatitja e Planit të Integruar të Energjisë dhe Klimës së Bosnjës dhe Hercegovinës për periudhën deri në vitin 2030 (NECP BiH), me të cilin ne përcaktuam synimet ambicioze të Bosnjës dhe Hercegovinës për vitin 2030, përkatësisht për: rritjen e pjesës së burimeve të rinovueshme të energjisë, rritjen e masave të efikasitetit të energjisë, si dhe reduktimin e emetimeve të gazrave serrë, me parashikime deri në vitin 2050”, tha Ministria e Tregtisë së Jashtme dhe Marrëdhënieve Ekonomike të Bosnjë-Hercegovinës.
Në Serbi do të jetë imperativ ndalimi i importit të energjisë elektrike dhe qymyrit, i cili arrin një miliard euro në vit.
Kroacia aktualisht importon rreth nëntë për qind të nevojave të saj për energji elektrike dhe synimi i saj është të bëhet një eksportues në dhjetë vjet.
Këto janë çështje të prodhimit dhe nevojave të konsumatorit dhe nuk përkojnë me tregtimin e energjisë elektrike si mall, ku nocionet e rishitjes dhe prodhimit janë injoruar.
