Vendet e mëdha po i hedhin sytë përtej vendeve burimore të zakonshme për pjesët e automjeteve. Kjo paraqet një mundësi që Shqipëria mund ta shfrytëzojë, duke eksploruar risjelljen në vend të prirjeve në zinxhirët e vlerës së automjeteve dhe më shumë ndryshime në proceset e prodhimit të mjeteve.*
Ndikimet e COVID-19 dhe problematikat e mëtejshme në zinxhirin e furnizimit i kanë shtyrë një sërë shoqërish të marrin në konsideratë afrimin e zinxhirëve të furnizimit me prodhimin. Industria botërore e prodhimit të automjeteve është një shembull.
Vendet e mëdha po i hedhin sytë përtej vendeve burimore të zakonshme për pjesët e automjeteve. Kjo paraqet një mundësi që Shqipëria mund ta shfrytëzojë, duke eksploruar risjelljen në vend të prirjeve në zinxhirët e vlerës së automjeteve dhe më shumë ndryshime në proceset e prodhimit të mjeteve.
Industria europiane e automjeteve mund të ndahet në dy fusha: (1) rajonet themelore me tregje të mëdha ku merren vendimet strategjike, menaxheriale dhe të marketingut dhe ku kryhen veprimtari komplekse të bazuara në fuqinë punëtore me aftësi të larta dhe (2) rajonet periferike të karakterizuara nga tregjet e vogla, ku prodhohen për eksport pjesë për automjete dhe pjesë të tjera.
Faktikisht, zinxhiri periferik rajonal europian i vlerave për automjetet lidh prodhuesit më të mëdhenj ndërkombëtarë të automjeteve dhe furnitorët e shkallës së parë, veçanërisht në Europën Perëndimore, me furnitorët e pjesëve në Europën Qendrore dhe Juglindore, Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut.
Si pasojë, rrjeti i dendur i tregtisë së automjeteve siguron afërsi me tregje madhore, kosto të ulëta të fuqisë punëtore, përvojë të gjerë industriale dhe të tjera.
Zinxhiri periferik rajonal europian i vlerave për automjetet po luan gjithmonë e më shumë një rol kyç në zhvillimin industrial në të gjithë Ballkanin Perëndimor, ku Serbia, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe Bosnjë dhe Hercegovina kanë vendosur tashmë prani thelbësore.
Kërkimet për fitime nga këndvështrimi i efikasitetit të kostos i largoi investimet para pandemisë nga thelbi i tregut europian të automjeteve, por COVID-19 i detyroi shoqëritë të përqendrohen përsëri tej furnitorët që janë më pranë tyre gjeografikisht. Kjo mund të jetë në përfitim të Shqipërisë.
Mundësitë për Shqipërinë
Prirja afatgjatë e prodhimit të automjeteve elektrike i ofron Shqipërisë mundësinë të përmirësojë pozitën e vet strategjike në zinxhirin periferik rajonal europian të vlerave për automjetet.
Në kuadër të rritjes së nënsektorit të automjeteve elektrike, përfshirë rritjen e elektrifikimit të mjeteve të zakonshme dhe atyre hibride, si prodhues i madh bakri, Shqipëria mund të kthehet në nyje për prodhimin e telit të bakrit dhe disa prej fazave dytësore të montimit të motorëve elektrikë dhe të pajisjeve elektronike në bord.
Sipas Diagnostikimit të Sektorit Privat të Vendit për Shqipërinë (CPSD), vlerësim ky i mundësive të investimit të sektorit privat, i kryer nga Banka Botërore dhe Korporata Ndërkombëtare e Financave (IFC), industria e pjesëve të automjeteve në vend është në hapat e parë, dhe kostot e ulëta të fuqisë punëtore përbëjnë tërheqje madhore.
Prodhimi në Shqipëri kryesisht ka të bëjë me produkte me përfshirjen intensive të fuqisë punëtore, që kërkojnë punëtorë dore me nivel mesatar aftësish dhe përfshin pjesë të veçanta si sistemet shkarkimit të mjeteve, pjesët prej gome dhe telat. Zhvillimi i kësaj industrie kërkon vënien në fokus të aftësimit të fuqisë punëtore, zinxhirëve mbështetës të furnizimit dhe strukturave incentivuese.
Shqipëria ka nevojë për fuqi punëtore me më shumë aftësi teknike dhe më prodhimtare, të pajisur me shprehi të shumëllojshme menaxhimi, me qëllim që të jetë konkurruese dhe të ketë qasje në segmente më të sofistikuara të zinxhirit të vlerave të automjeteve.
Kështu, në Shqipëri është tejet e rëndësishme të zgjerohet infrastruktura e arsimit teknik. Megjithatë, konkurrueshmëria afatgjatë e sektorit do të varet nga konkurrueshmëria e përgjithshme e kostos në Shqipëri dhe nga lehtësia e të bërit biznes.
Përpjekjet e qeverisë për vendosjen e partneriteteve dypalëshe, krijimin e shtysave dhe forcimin e lidhjeve do të jenë shumë të rëndësishme në përcaktimin e nivelit dhe cilësisë së investimeve të huaja dhe kapacitetin e saj për të nxitur rritjen e shoqërive vendase.
Për shembull, Delmon Group, një furnitor francez pjesësh për automjete, aeronautikën dhe industrinë hekurudhore me fabrika në Francë, Kinë dhe Spanjë, importon të gjithë lëndën e parë, sepse edhe nëse do të gjente furnitorë cilësorë materialesh në vend, grupi ende nuk ka nivelin e përshtatshëm të menaxhimit për të trajtuar me efikasitet porositë në volume të mëdha.
Gjithashtu, Shqipëria ka mundësi të hyjë në partneritet ose të mësojë nga vendet fqinje:
Turqia: Zonat e Zhvillimit Teknologjik dhe Ekonomik në Shqipëri janë të ngjashme me Zonat e Organizuara Industriale Gezbe të Turqisë, kështu që studimi i organizimit arkitektonik dhe infrastrukturës së këtyre të fundit, ndër të tjera, mund të ofrojë njohuri të mira.
Prodhuesit turq të pajisjeve për automjete, kryesisht në zinxhirin periferik rajonal europian të vlerave për automjetet, mund të jenë edhe blerës të pjesëve të këmbimit të prodhuara në mjedis më konkurrues në Shqipëri.
Italia: një marrëveshje bashkëpunimi ndërmjet Universitetit Politeknik të Torinos dhe Universitetit Politeknik të Tiranës mund të lehtësojë ndarjen e njohurive dhe përthithjen e teknologjisë.
Po ashtu, qendra e teknologjisë e financuar nga Bashkimi Europian në Ispra të Italisë, është qendër e avancuar kërkimore për automjetet. Hartimi i programeve akademike të shkëmbimit mund të ndihmojë Universitetin Politeknik të Tiranës të hartojë një kurrikulë të orientuar nga industria.
Ballkani Perëndimor: Shqipëria mund të mësojë edhe nga përvoja e Serbisë me zonat industriale dhe bashkëpunimi universitet – industri në Maqedoninë e Veriut.
Udhërrëfyesi për të ardhmen
CPSD-ja thekson se vënia në funksion i tre Zonave të Zhvillimit Teknologjik dhe Ekonomik të Shqipërisë mund të sigurojë një grup shoqërish të përqendruara në këtë segment me potencial të madh. Për më tepër, përfshirja zyrtare e sektorit të automjeteve në Ligjin për Investimet Strategjike mund të rrisë besimin e investitorëve.
Shqipëria po harton edhe një kuadër strategjik për ndërlidhjen në kuadër të rregulloreve të Rrjetit Trans-Europian të Transportit dhe Traktatit të Komunitetit të Transportit.
Synimi është ulja e kostove të transportit dhe përshpejtimi i integrimit ekonomik të rajonit. Ndërkohë që janë planifikuar projekte të infrastrukturës rrugore dhe hekurudhore, veçanërisht gjatë korridorit Adriatiko-Jonian dhe Korridorit Mbarë Europian VIII, harmonizimi i standardeve të logjistikës dhe sigurisë rrugore me BE-në është element kyç.
Çfarë është më e rëndësishme, CPSD-ja rekomandon përcaktimin e pozicionimit të industrisë shqiptare të pjesëve të këmbimit, në kuadër të zinxhirit periferik rajonal europian të vlerave për automjetet dhe ngritjen e një shoqate të industrisë për investitorët në sektorin e automjeteve, duke mundësuar kështu analizë dhe mbikëqyrje efikase të industrisë, ndërkohë që lehtësohen edhe diskutimet me qeverinë.
Këto do të ndihmojnë në hapjen e vendeve të qëndrueshme të punës dhe në sigurimin e rritjes së pagave./ Monitor
