Deri më tani s’ka Skavicë, kjo është pak por e sigurt.
Por brenda shtatë muajsh (pra rreth muajit korrik) autoritetet kanë planifikuar të nisin ndërtimin e hidrocentralit (shumë të kontestuar) të Skavicës.
Kujtojmë që projekti i hidrocentralit të Skavicës 210 MW është në vitin e dytë të zbatimit.
Sipas zërave qeveritarë, Skavica është projekti më i rëndësishëm hidroenergjetik në vend.
Kjo, duke pretenduar se do të krijonte një rezervë të nevojshme të burimeve natyrore.
Deri më tani, projekti gjeologjik, studimi i fizibilitetit dhe studimet e vlerësimit të ndikimit mjedisor dhe social kanë përfunduar.
Ndërsa negociatat për financimin vijojnë ende.
Vlen të përmendet se kontraktori për HEC Skavica është Bechtel, me seli në Shtetet e Bashkuara.
Së bashku me Departamentin e Garancisë së Kredive të Eksportit të Mbretërisë së Bashkuar ose Financimin e Eksportit në Mbretërinë e Bashkuar (UKEF).
Investimi vlerësohet në 250 milionë euro. Skavica do të operohet nga njësia shtetërore e energjisë elektrike e Shqipërisë KESH. Prodhimi vjetor i pritshëm i objektit është 470 GWh (gigavatorë).
Prodhimi i energjisë elektrike në Shqipëri bazohet 100% në burimet hidrike.
Vendi vazhdon të jetë një importues neto i energjisë elektrike, me prodhimin e dominuar nga sektori publik.
Për të rritur sigurinë energjetike dhe për të zbutur rrezikun e përmbytjeve në rrjedhën e poshtme të kaskadës dalëse të hidrocentraleve (HEC-eve) në lumin Drini i Zi, janë rekomanduar dy HEC-e të reja për të ndërtuar: 50 MW HEC në Katundi i Ri dhe 120 MW HEC në Skavicë.
Në vitin 2017, WBIF miratoi një grant prej 1.5 milionë eurosh për zhvillimin e studimit të fizibilitetit dhe vlerësimit të ndikimit mjedisor dhe social për ndërtimin e HEC Skavica, një digë shtesë dhe një hidrocentral 132 MW, në rrjedhën e sipërme të HEC-it ekzistues të Fierzës.
Ky investim do të sigurojë 132 MW energji të rinovueshme, do të rrisë sigurinë e furnizimit me energji elektrike me ~ 450 GWh/vit dhe do të ulë rrezikun e përmbytjeve në 10,000 ha për të mirën e 100,000 njerëzve.
Projekti pritet të krijojë 300 vende të reja pune gjatë ndërtimit dhe 45 vende të tjera në fazën e funksionimit.
Por kjo është vetëm njëra anë e medalionit.
Jo çdo gjë është flori
Projektet e hidrocentraleve Greenfield sjellin rreziqe serioze për njerëzit dhe natyrën, të cilat shumë shpesh i tejkalojnë përfitimet ekonomike.
Në rastin më të keq, sipërfaqe të mëdha toke përmbyten, shumë njerëz duhet të braktisin shtëpitë e tyre, lumenjtë shndërrohen në rezervuarë artificialë, kafshët e egra zhduken dhe vendi mbetet me borxhe të huaja dhe një sistem energjie të cenueshëm nga klima.
Duke marrë parasysh të gjitha këto kritere, diga e planifikuar e Skavicës në Shqipëri është jashtëzakonisht e dëmshme.
Megjithatë, sipas qeverisë shqiptare, Korporata Financiare e Zhvillimit Ndërkombëtar të SHBA-së (DFC) po mendon ta financojë atë, edhe pse projekti do të përfshihej në listën e projekteve kategorikisht të ndaluara të DFC-së.
Projekti i hidrocentralit të Skavicës përfshin një digë të madhe të ndërtuar në një grykë të pacenuar me shkëmbinj të lartë pranë fshatit Skavicë të bashkisë Kukës.
Ndikimet më të theksuara do të ishin në bashkinë Dibër.
Rezervuari i madh do të ndikojë, sipas bashkisë, deri në 15,138 hektarë (58 milje katrorë) tokë, kryesisht tokë bujqësore dhe pyje, por edhe 41 fshatra.
Me disa mijëra njerëz të zhvendosur, Skavica mund të ketë ndikimet më të këqija sociale nga çdo digë e ndërtuar në Evropë në shekullin e 21-të.
Deri më tani, nuk ka asnjë informacion zyrtar për projektin dhe vendndodhjen e digës, pasi vlerësimi i ndikimit mjedisor dhe social (VNMS) pritej të përfundonte në fund të vitit 2022.
Por sipas promotorit të projektit, Korporata Energjetike Shqiptare ( KESH), diga ndoshta do të jetë 147 metra e lartë.
Në korrik 2021, në dukje pa asnjë procedurë tenderimi, u nënshkrua një kontratë paraprake midis KESH-it shtetëror dhe gjigantit amerikan të ndërtimit Bechtel për fazën e parë të projektit që përfshin kryerjen e hetimit teknik, ndërtimin e rrugëve hyrëse dhe kryerjen e një vlerësimi të ndikimit mjedisor dhe social (VNMS).
Kësaj i parapriu një ligj i posaçëm i miratuar në parlament (nr. 38/2021), me emrin e shoqërisë të përfshirë në ligj, duke eliminuar kështu prokurimin dhe konkurrencën e hapur.
Bechtel ka fituar famë në Evropën Juglindore për përfshirjen e saj në disa projekte të pasuksesshme dhe/ose të shtrenjta, si në Kosovë, Rumani dhe Maqedoninë e Veriut.
Kjo ngre rrezikun e korrupsionit të mundshëm dhe dyshimet për vlerën e parave të projektit, si dhe kuptimin e vlerësimit të ardhshëm të ndikimit në mjedis.
Nëse marrëveshjet për projektin janë rregulluar tashmë me dyer të mbyllura, atëherë VNMS-ja është e detyruar të dalë me përgjigjen “e duhur”, pavarësisht nga gjetjet e saj aktuale.
Banorët vendas kanë organizuar shumë protesta në Shqipëri dhe SHBA kundër impiantit të planifikuar dhe vendimmarrjes.
“Skavica i humb identitetin Dibrës”.
Nën këtë moto qindra banorë të pellgut të Drinit të Zi kanë protestuar prej kohësh, kundër planeve të qeverisë për të ndërtuar hidrocentralin e Skavicës.
Së bashku me qytetarët, morën pjesë edhe një sërë aktivistësh dhe organizatash mjedisore, të cilët nënshkruan një peticion për t’i dërguar qeverisë dhe Ambasadës Amerikane në Tiranë.
Duke mbajtur pankarta, banorët e zonës protestuan dhe thonë se impianti i propozuar do të përmbyt 32 fshatra dhe 13,000 hektarë, duke zhvendosur me forcë më shumë se 12,000 njerëz.
Në vitin 2020, policia gjobiti dy nga organizatorët e një proteste të tillë, “si një mënyrë”, pretendojnë ata, “që institucionet të trembin popullin që të mos reagojë ndaj vendimeve zyrtare”.
Grupi në Facebook Opozita ndaj digës së Skavicës ka pothuajse 4000 ndjekës dhe një peticion është nënshkruar nga më shumë se 2000 persona.
Përveç ndikimeve të pashmangshme negative në komunitetet lokale dhe shkeljes së të drejtave të tyre njerëzore, diga do të përmbyste gjithashtu fushat, pyjet dhe kullotat përreth lumit ku shumë specie të kërcënuara në pjesën tjetër të Evropës janë të zakonshme.
Por një nga kafshët është veçanërisht e rrezikuar, në fakt është macja më e rrallë në Evropë.
Rrëqebulli i Ballkanit (Lynx balcanicus) ka më pak se 40 individë të mbetur në natyrë.
Gryka e Drinit të Zi, e cila ka shkëmbinj të paarritshëm dhe pyje larg fshatrave, është e vetmja zonë ku rrëqebulli mund të kalojë midis Parkut Kombëtar të Mavrovës në Maqedoninë e Veriut dhe malit të Munellës në Shqipëri.
Ndërtimi i digës do të izolonte dy popullatat e vetme të qëndrueshme dhe do t’i dënonte ato në zhdukje.
Diga e Skavicës do të përmbyste gjithashtu pyllin më të gjerë të përmbytjeve në Shqipëri – pyllin përgjatë lumit Drin i Zi i përbërë nga alderi i zi (Alnus glutinosa), plepi i zi (Populus nigra) dhe shelgjet (Salix sp).
Është një habitat prioritar sipas Direktivës së BE-së për Habitatet. Ruajtja e këtij pylli është i nevojshëm për të ruajtur më shumë karbon në tokë, veçanërisht kritik në vendin me shkallën më të lartë të shpyllëzimit në Evropë (që çoi në vendosjen e ndalimit të prerjeve në 2015).
Me diktatin “projekti do të shkojë përpara pa asnjë dyshim”, secila jetë njerëzore merr tjetër kuptim.
Çmimi i projektit kurrë nuk e tejkalon vlerën e banuesit, njeriut që e gëlon dhe kafshës që e gjallon.
Më sipër argumentet pro dhe kundër janë mjaftueshëm rigoroz për të dyja palët.
Kësisoj tradhtia e hedhur si akuzë dhe zhvillimi i parashtruar si model nuk kanë kahe por vetëm një të vërtetë.
S’ka Skavicë… ende.
