Pushtimi rus i Ukrainës vepron si një shkëndijë e papritur që gjen fitila të harruara në fuçitë e vjetra të barutit, duke kërcënuar të hedhë në erë rendin ndërkombëtar, teksa dalin në sipërfaqe llogaritë e vjetra por të hapura mes shteteve fqinje, rivalitetet rajonale, por edhe konfliktet dypalëshe shumëvjeçare. Rusia, SHBA-ja dhe Kina janë përfshirë në një garë për të zgjeruar sferat e tyre të ndikimit në shekullin e 21-të, duke filluar me luftën në Ukrainë.
Kriza që përfundoi në “dhe pesë” në veri të Kosovës, vizita e “zakonshme” e kryetares së Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA-së, Nancy Pelosi, në Tajvan, lëvizja në frontin e Nagorno-Karabakut, por edhe fushata zgjedhore në Itali dhe së shpejti në Moldavi, janë versione të ndryshme të së njëjtës përpjekje për të riorganizuar sistemin ndërkombëtar: pas lëvizjes së presidentit rus Vladimir Putin për të pushtuar Ukrainën shkurtin e kaluar, shkëndijat kërcënojnë të ndizen, për disa analistë dhe kjo mund të jetë zjarri i një Lufte të re të Ftohtë.
Fokusi i parë – megjithëse i njohur nga e kaluara e afërt – i tensionit që u ndez në tokën evropiane pas pushtimit rus të Ukrainës ishte ai i së dielës së kaluar në Ballkanin e shumëvuajtur, kur serbët (1.5% e popullsisë) dhe shqiptarët- folësit (93% e popullsisë) të Kosovës të përballen sërish me njëri-tjetrin, 23 vjet pas luftës së vitit 1999, e cila çoi në dekadën e ardhshme në një rirregullim të plotë të kufijve gjeografikë dhe shpërndarjen e popullsisë në zonën e Kosovës, që përfundimisht rezultoi në shpalljen e njëanshme të pavarësisë së Kosovës në shkurt 2008.
U deshën ndërhyrjet zjarrfikëse të SHBA-së përmes ambasadorit të saj në Prishtinë dhe BE dhe mbi të gjitha paralajmërimin nga forca vendore e NATO-s (KFOR) se po i monitoronte zhvillimet dhe ishte gati të ndërhynte, që të bien tonet brenda orëve në vijim. Shkak i zjarrit afër Ballkanit është bërë ndryshimi i detyrueshëm i dokumenteve të udhëtimit dhe targave I.X. për qytetarët e Kosovës, duke filluar nga 1 gushti.
Megjithatë, në prag të zbatimit të masës dhe me qendër në qytetin e Mitrovicës në veri të Kosovës, banorët serbë, të cilët përbëjnë grupin dominues të popullsisë në rajon, ngritën barrikada dhe bllokuan arteriet rrugore në kufi, duke refuzuar të respektojnë regjimi i ri, pra përdorimi i detyrueshëm i dokumenteve të udhëtimit dhe targave me shenjat e Republikës së Kosovës. Në konfliktin e gjatë mes dy grupeve etnike, megjithatë, Rusia shpejtoi të mbajë një qëndrim në favor të Serbisë në të njëjtën ditë, me përfaqësuesen e Ministrisë së Punëve të Jashtme ruse Maria Zakharova duke “lexuar” vendimin përkatës të pushteti lokal si “hap tjetër në dëbimin e popullatës serbe nga Kosova”, duke i etiketuar Prishtinën, SHBA-në dhe BE-në. “Të ndalen provokimet dhe të respektohen të drejtat e serbëve në Kosovë”.
Atmosfera pothuajse luftarake e së dielës së kaluar në veri të Kosovës u përforcua edhe nga deklaratat përkatëse të presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiç, i cili e bëri të qartë se “nëse guxojnë të ndjekin dhe vrasin serbët, Serbia do të fitojë”. Me reflekset e menjëhershme të Perëndimit dhe pas propozimit të kompromisit të dorëzuar nga ambasadori i SHBA-së në Prishtinë, Jeff Hovenier, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, më në fund shpalli shtyrjen për një muaj të zbatimit të masës, duke shtyrë deri në fillim të shtatorit zëvendësimi i targave, dhe së bashku me këputjen e mundshme, për të shmangur konfliktin të cilën disa analistë nuk e vendosen me shumë siguri.
Ky i fundit mban në duar kartën e fuqishme të nisjes së procesit të anëtarësimit të dy vendeve në BE, që Brukseli dëshiron të jetë valvula çliruese e tensionit të beftë, veçse orientimi planetar, kryesisht serb, nuk e bën këtë, ata përputhen plotësisht me kursin e tyre të ardhshëm evropian. Përkundrazi, në personin e presidentit Aleksandër Vuçiç, shprehet një rrymë e madhe proruse, e cila ka kohë që fshihet brenda Serbisë, ku lideri i saj shpjegon për këtë se “ne mbajmë qëndrimin serb dhe ndjekim një politikë në përputhje me interesat tona kombëtare dhe shtetërore”, për të justifikuar refuzimin e vendit të tij për t’iu bashkuar Perëndimit në vendosjen e sanksioneve ekonomike ndaj Moskës pas pushtimit të Ukrainës. Krahas saj, Serbia e rriti edhe më shumë varësinë e saj energjetike nga Rusia majin e kaluar, duke arritur një marrëveshje veçanërisht të favorshme për furnizimin me gaz natyror, të njëjtën periudhë në të cilën pjesa tjetër e vendeve të BE-së po shpallnin plane të nxituara emergjente për të kursyer energji pasi Gazprom mbyll rubinetin.
Në rastin e Kosovës, pesha e veçantë që duket se po luan në rajon më të gjerë rezulton edhe nga fakti se presidenti rus thirri precedentin e pavarësisë së tij, si argument për njohjen e pavarësisë së Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut në 2008, por dhe përkatësisht aneksimi i Krimesë në vitin 2014, në një kohë kur zgjerimi i ndikimit rus në Ballkanin Perëndimor është një pikë shumëvjeçare me interes për Kremlinin. Në këtë këndvështrim, gazeta “Le Figaro” vlerëson se Moldavia, Gjeorgjia dhe pjesa serbe e Bosnjës përbëjnë, së bashku me Serbinë, zona të cenueshme ndaj trazirave në periudhën e ardhshme. Turbulencat që në rastin e Moldavisë tashmë kanë filluar të bëhen të dukshme, duke qenë se ish-presidenti i vendit dhe i njohur për ndjenjat e tij pro-ruse,
Nëse kërkesa e Dontonit plotësohet, do të jenë zgjedhjet e dyta që mbahen para kohe dhe nën barrën e mbytjes energjetike të Moskës, pas dorëheqjes së kryeministrit italian Mario Draghi dhe shpalljes së fillimit të periudhës parazgjedhore në Itali. Ndonëse i dënuar me arrest shtëpie për akuzat e tradhtisë dhe korrupsionit, ish-presidenti i Moldavisë i ka treguar qeverisë aktuale se duhet të nxitojë për të negociuar një marrëveshje dypalëshe me Moskën për furnizimin me gaz natyror, sipas modelit të kryeministrit hungarez. Viktor Orbán është gati të nënshkruajë me Rusinë deri në fund të verës duke siguruar – për shkak të marrëdhënies së tij të privilegjuar me Putinin – 700 milionë metra kub gaz natyror shtesë.
Krahas Kremlinit, liderët e Ballkanit Perëndimor kanë zhvilluar marrëdhënie të veçanta edhe me Pekinin, si në rastin e presidentit të Serbisë, i cili ishte një nga liderët (përfshirë Putinin) që shkoi në Kinë në fillim të shkurtit të kaluar për të parë drejtpërdrejt Olimpiadën Dimërore. Në margjinat e tyre, Z. Vuçiç u takua privatisht me presidentin kinez Xi Jinping, pasi ky i fundit synon ta bëjë Beogradin një qendër rajonale për biznesin e tij në Evropë, me të dy vendet që e përshkruajnë njëri-tjetrin si “miq të hekurt”.
Për më tepër, zgjerimi i tregtisë dhe aktivitetit të biznesit të Kinës në Serbi vitet e fundit është zhvilluar me një ritëm të furishëm, kryesisht në fushën e infrastrukturës dhe tregtisë (është trefishuar që nga viti 2016), ndërsa Pekini i dha Beogradit pajisje mjekësore dhe vaksina për të luftuar kundër pandemia e koronavirusit. Nga ana e tij, presidenti serb, i cili u vaksinua dukshëm me vaksinën kineze Sinopharm, i shprehu homologut të tij kinez se vendi i tij do të qëndrojë me vendosmëri pranë Pekinit përballë çështjeve me interes jetik, siç është Rajoni Autonom i Xinjiang-ut apo ishulli i Tajvanit.
Fillimi i trazirave
Tajvani, në orët e fundit është shënjestruar nga Kina, e cila që atëherë ka lëshuar të gjitha format e hakmarrjes duke hapur një sërë masash agresive, duke përfshirë nga rekrutët aeronautike me zjarr të drejtpërdrejtë, sulmet kibernetike dhe lëshimet e raketave balistike, deri te embargo ndaj importeve të produkteve bujqësore, produkte, ushqime dhe mallra industriale, që parashikojnë bllokadën e ashpër ekonomike të Pekinit ndaj ishullit prej 23 milionë banorësh. Në një kurs të përshkallëzimit të ri dhe të rrezikshëm, duke rindezur qiriun e tensionit që digjet vazhdimisht që nga viti 1949, vizita në mes javë e Nancy Pelosi, kryetare e Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA dhe e dyta në radhë për presidencën, i solli të dy vendet në kryeqytetin e Tajvanit, si një lëvizje e mbështetjes praktike amerikane për “demokracinë” e ishullit vetëqeverisës.
Ndarja Sino-Tajvan, më shumë se 70 vjet pasi u zgjidh përfundimisht në vitin 1949, kur lufta civile kineze kurorëzoi fituesin Mao Ce Dunin, me nacionalistët Kuomintang që u strehuan në Tajvan, është rishfaqur, duke ndezur sërish pasionet e vjetra, por edhe atmosferën konfliktuale që ka mbizotëruar vitet e fundit në marrëdhëniet amerikano-kineze. Pasoja e vizitës së Pelosit ishte e tillë që revista “Economist” e përmblodhi të ardhmen me frazën “Nancy Pelosi është larguar nga Tajvani”.
Kriza e vërtetë mund të jetë apo fillimi”, pasi Pekini e konsideroi praninë simbolike të zyrtares së lartë amerikane si ndërhyrje të drejtpërdrejtë në punët e brendshme të vendit, por edhe si shkelje të rëndë të “parimit një Kinë”, në të cilin SHBA-ja njeh si shtet zyrtar Republikën Popullore të Kinës dhe asnjë regjim tjetër separatist. Shpërthimi i zemërimit të Pekinit ishte i dukshëm në vendimin e tij për të vendosur sanksione ndaj Pelosit, si dhe në ndërprerjen masive të kanaleve diplomatike të komunikimit, duke pezulluar bashkëpunimin me Uashingtonin në një sërë fushash si dialogu midis oficerëve të lartë ushtarakë, bisedimet për klimën me SHBA , si dhe bashkëpunimi për parandalimin e krimit ndërkufitar dhe riatdhesimin e emigrantëve të parregullt.
Duke kërkuar vetë një mandat të tretë, një zhvillim pa precedent të kohëve të fundit, ai besohet se ka ecur orët e fundit me synimin për rizgjedhjen e tij, gjë që do t’i sigurojë atij legjitimitetin e shumëdëshiruar politik për çdo kundërsulm, ndoshta duke përshpejtuar, synimi i tij i deklaruar për të rimarrë Tajvanin, në gjurmët e operacionit rus në Ukrainë. Përkundrazi, vizita e Pelosit në Kinë i privon demokratët nga shumë pikë të vlefshme për rizgjedhjen në Kongres në nëntor, duke çuar – me saktësi matematikore për disa analistë – në humbjen e tyre në zgjedhjet afatmesme.
Edhe pse presidenti amerikan dhe kreu i Departamentit të Shtetit, Anthony Blinken, u distancuan publikisht nga “vendimi personal” i Pelosit për t’u transferuar në Tajvan, ata megjithatë nuk ia dolën ta pengonin atë, duke ulur më tej profilin e lidershipit të banores ‘White.House’, i cili lëshon imazhin e një spektatori të thjeshtë të zhvillimeve, deri në atë pikë sa disa senatorë të partisë së tij tashmë i shmangen qëndrimit në favor të një mandati të dytë për të. Mungesës së profilit drejtues të Biden i shtohet edhe kokteji social shpërthyes në SHBA, i cili përzihet me shpërthimin e inflacionit, rritjen e çmimeve të karburanteve dhe daljen nga shinat e pandemisë së koronavirusit, që po teston për herë të dytë vetë presidentin.
Me terrenin ekonomik dhe social të Amerikës që duket i lëkundshëm, epërsia e dukshme e republikanëve në disa shtete mund të jetë më e lehtë për t’u përgjithësuar përpara zgjedhjeve të nëntorit, siç është diskursi politik populist dhe irracional: “Pse është ‘Nansi e çmendur’ Pelosi në Tajvan?”; Gjithmonë shkakton telashe. Asgjë që ai bën nuk shkon mirë (dy shkarkime të dështuara, humbja e shumicës në Kongres, etj.). Unë jam duke shikuar!” ishte komenti i ish-presidentit Donald Trump.
Dominos së pasojave negative të vizitës së Pelosit në Tajvan i shtohen edhe tronditjet në Traktatin Trepalësh të Sigurisë (AUKUS) midis Mbretërisë së Bashkuar, Shteteve të Bashkuara dhe Australisë, me këtë të fundit që tani hedh ura për në Pekin pas shfaqjes së fuqisë kineze. në ngushticat e Tajvanit dhe katër raketat balistike që përfunduan aksidentalisht në ZEE të Japonisë (të destinuara, sipas kinezëve, për Tajvanin), duke shkaktuar reagimin e ashpër të Tokios. Japonia dhe Kina, në fund të fundit, kanë vetëm disa vite tension mes tyre për ishujt e diskutueshëm në Detin e Kinës Lindore.
Në këtë klimë trazirash të përgjithësuara gjeopolitike, reagimi i Ministrisë së Mbrojtjes së Rusisë, e cila foli në mesjavë për përkeqësimin e situatës në Nagorno-Karabakh për shkak të përplasjeve midis forcave të Armenisë dhe Azerbajxhanit, me Moskën drejtpërdrejt duke e fajësuar, i ra alarmit, azerët për shkeljen e armëpushimit. Në fund të fundit, çështja e zonës së kontestuar në Kaukazin malor pushtoi edhe takimin e presidentit rus me homologun e tij turk, Recep Tayyip Erdogan, të premten e kaluar, pasi “Rusia ka shumë projekte strategjike që realizohen së bashku me Turqinë”, siç u shpreh gjatë tij i ‘forti’ i Kremlinit, në një takim që synonte “thellimin e mëtejshëm të marrëdhënieve” mes dy popujve. /Gazeta Shqiptare
