Dy tërmetet shkatërrues që goditën Turqinë juglindore dhe Sirinë veriore kanë marrë mijëra jetë njerëzish dhe kanë lënë shumë të tjerë të plagosur apo pa strehë. Ndodhur në orët e para të 6 shkurtit, shumica e viktimave kanë qenë brenda duke fjetur kur tërmeti i parë me magnitudë 7.8 goditi shtëpitë e tyre.
Treguesi i parë që semiologët kishin se po shpalosej një katastrofë e madhe ishin vetëtimat e papritura të aktivitetit në instrumentet e tyre të ndjeshme të përhapura në të gjithë botën, ndërsa dallgët sizmike të prodhuara nga tërmeti i parë kutërviteshin anembanë globit. Disa orë më vonë, ky tërmet u pasua nga një tërmet i dytë i madh me magnitudë 7.5 ballë.
Cekëtia relative e të dy tërmeteve nënkuptonte se intensiteti i lëkundjeve ishte shumë i rëndë. Dhe ndërsa zona vazhdon të dridhet nga pasgoditjet, ekspertët e Shërbimit Gjeologjik të Shteteve të Bashkuara kanë paralajmëruar se ata që mbijetuan dhe punëtorët e shpëtimit që tani dynden në rajon për të ndihmuar, përballen me rreziqe të rëndësishme nga rrëshqitjet e dheut si pasojë e dridhjes.
Mirëpo, ndërsa bota bën gara për t’u dhënë ndihmë komuniteteve të shkatërruara në të dy anët e kufirit midis Turqisë dhe Sirisë, disa pyesin veten pse nuk e “pamë” këtë tragjedi të vijë?
Pra, pse nuk mund të parashikojmë tërmete?
Në të vërtetë, shkenca e parashikimit të tërmeteve është shumë, shumë e vështirë. Ndërsa shpesh ka sinjale të minutës që mund të zbulohen në të dhënat sizmike pas një ngjarjeje, të dish se çfarë të kërkosh dhe ta përdorësh atë për të bërë parashikime është shumë më sfiduese.
“Kur simulojmë tërmete në laborator mund të shohim të gjitha këto dështime të vogla që ndodhin – ka disa plasaritje dhe disa të meta që shfaqen të parat”, thotë Chris Marone, një profesor i gjeoshkencave në Universitetin Sapienza të Romës, në Itali, dhe Penn State University në Pensilvani, SHBA. “Por në natyrë ka mjaft pasiguri se pse shpesh nuk shohim paranojë apo shenja se do të ketë një tërmet të madh.”
Gjeologët janë përpjekur të përdorin metoda moderne shkencore për të parashikuar tërmetet të paktën që nga vitet 1960, por me pak sukses. Marone thotë se një pjesë e mirë e arsyes për këtë është kompleksiteti i sistemeve të thyerjes që kalojnë përmes globit. Ka gjithashtu shumë zhurmë sizmike – Toka është vazhdimisht e zhurmshme, e cila, kur kombinohet me zhurmën antropogjenike të trafikut, punën ndërtuese dhe jetën e përditshme, e bën të vështirë për të zgjedhur sinjale të qarta.
Sipas Shërbimit Gjeologjik të Shteteve të Bashkuara, duhen tre gjëra për të prodhuar një parashikim me të vërtetë të dobishëm të tërmeteve – vendi ku do të ndodhë, kur do të ndodhë dhe sa e madhe do të jetë ngjarja. Deri tani, thonë ata, askush nuk mund ta bëjë këtë me ndonjë siguri.
Në vend të kësaj, gjeologët prodhojnë ato që quhen “hartat e rrezikut” ku llogaritin probabilitetin e një tërmeti brenda një afati kohor prej disa vjetësh. Ndërsa këto mund të ndihmojnë me një shkallë planifikimi, të tilla si përmirësimi i standardeve të ndërtimit në zonat më në rrezik, ai nuk ofron nivelin e parashikimit të nevojshëm për të dhënë paralajmërime të hershme për publikun për t’i lejuar ata të evakuohen apo të strehohen. Dhe jo gjithkush që jeton në një zonë tërmeti mund të përballojë atë lloj infrastrukture të nevojshme për t’i bërë ballë sasive të mëdha të lëkundjeve.
“Në Turqi dhe Siri, kishte mjaft faktorë që nënkuptonin se ndërtesat nuk ishin të një niveli të mirë,” thotë Marone. “Në shumë nga bota perëndimore ka patur kode sizmike përforcuese që janë zbatuar në vitet 1970 dhe 1980. Por kjo kushton shumë për të ndërtuar”, vijon ai.
Prandaj, në vend të kësaj, shkencëtarët kanë kërkuar mënyra për t’i bërë parashikimet e tërmeteve më të sakta. Krahas sinjaleve sizmike, hulumtuesit kanë kërkuar për të dhëna në një shumëllojshmëri të gjerë vendesh – nga sjellja e kafshëve te shqetësimet elektrike në atmosferën e sipërme të Tokës.
Megjithatë, kohët e fundit, ka pasur gjithnjë e më shumë entuziazëm rreth aftësive të inteligjencës artificiale për të zbuluar llojin e sinjaleve tinëzare që njerëzit mungojnë. Algoritmet e machine-learning mund të analizojnë sasi të mëdha të dhënash nga tërmetet e kaluara për të kërkuar modele që mund të përdoren për të parashikuar ngjarjet e ardhshme.
Raportohet se kafshët janë trembur dhe kanë ikur nga paniku para se tërmetet të datojnë mijëra vjet më parë, por përdorimi i këtyre vëzhgimeve në një mënyrë domethënëse është i vështirë.
Sjellja e kafshëve nuk lejon gjithmonë parashikimin e saktë. Ka njoftime për një tërmet që është parashikuar në Kinë disa dekada më parë me ndihmën e sjelljeve të pazakonta të kafshëve, por akti nuk është përsëritur kurrë.
